By ghreasane dy champyn baaish as sleih-champyn eh sleih-champ Auschwitz (Germaanish: Konzentrationslager Auschwitz) va troggit as stiurit ec y Treeoo Reich ayns ardjyn y Pholynn va goit stiagh 'sy Ghermaan car y Nah Chaggey Dowanagh. V'eh coontit myr y fer smoo mastey ny sleih-champyn Germaanagh. V'eh jeant seose jeh ny campyn Auschwitz I (y Stammlager ny yn bun-champ), Auschwitz II-Birkenau (y Vernichtungslager ny yn camp baaish), Auschwitz III-Monowitz ny Buna-Monowitz (camp obbree) as 45 fo-champyn.
By ennym Germaanish eh Auschwitz va currit er y valley Oświęcim, raad dy row ny campyn troggit. Haink er Auschwitz dy ve ny ennym oikoil er yn ard lurg ruegys ny Germaanee er y Pholynn 'sy vlein 1939. By hyndaa eh Birkenau veih'n lhieggan Polynnish Brzezinka ("keyll beih"), ennym va currit er balley beg Polynnagh va scryssit ry hoi troggal ny campyn.
Va Auschwitz II-Birkenau enmyssit ec y Reichsführer-SS Heinrich Himmler, Shirveishagh Cooishyn Sthie yn Ghermaan, myr boayl "lheieys jerrinagh y cheisht Ewagh 'syn Oarpey". Veih'n vlein 1942 leah gys y vlein 1944 jeianagh, ren traenyn lughtee ymmyrkey Ewnyn veih dagh cooid jeh'n Oarpey va fo chosh y Ghermaan gys shamyryn gas y champ. Ren ard-chione-ard y champ, Rudolf Höss, ymmyrkey feanish lurg y chaggey ec Cooishyn leigh Nuremburg dy dooar seose gys tree millioon dy gheiney baase (2.5 villioon jeu liorish gas as lieh-villioon myr eiyrtys er çhingys as y ghortey). Jiu, t'eh er credjal dy dooar 1.3 villioon dy gheiney baase as dy row 90% jeu nyn Ewnyn. Faagail magh ny h-Ewnyn, va 150,000 Polynnee, 23,000 Romanee, 15,000 cappee chaggee Hoveidjagh, 400 Feanishee Yahvey as ny thousaneyn elley veih ashoonaghtyn eigsoylagh ymmyrkit gys Auschwitz. Adsyn nagh row marrooit ayns ny shamyryn gas, hooar ad baase veih'n ghortey, veih'n obbyr eignit, veih çhingyssyn gowaltagh, as veih prowaltyssyn lheeys.
Va Auschwitz seyrit ec sidooryn Soveidjagh er 27 Jerrey Geuree 1945, laa ta foast goll er cooinaghtyn er feie yn Chruinney myr Laa Cooinaghtyn Eddyrashoonagh yn Deherree. 'Sy vlein 1947, ren lught reill y Pholynn cur thie tashtee er bun er ynnyd Auschwitz I as Auschwitz II. Ec toshiaght y vlein 2010 v'eh fogrit magh dy ren ny smoo na 29 millioon dy cheayrtee goll trooid ny giatyn yiarn ta crooinit liorish y jarroo raa ard-ghooagh, Arbeit macht frei ("Nee yn obbyr seyrey oo")
